Francuski ogród formalny

Francuski ogród formalny, zwany też jardin à la française (dosłownie „ogród francuski”), to rodzaj ogrodu oparty na symetrii i zasadzie narzucania porządku naturze. Jej uosobieniem są Ogrody Wersalu zaprojektowane w XVII wieku przez architekta krajobrazu André Le Nôtre dla Ludwika XIV i szeroko skopiowane przez inne dwory europejskie.

André Le Nôtre (1613-1700) był najważniejszą postacią historii ogrodu francuskiego Syn Ogrodnika króla Ludwika XIII, pracował nad planami Vaux-le-Vicomte, zanim został głównym ogrodnikiem Ludwika XIV, co miało miejsce w latach 1645-1700 roku. Był także projektantem Ogrodów Wersalskich, największego projektu ogrodu w tamtym okresie. Ogrody, które stworzył, stały się symbolami francuskiej wielkości i racjonalności, wyznaczając styl europejskich ogrodów aż do pojawienia się angielskiego parku krajobrazowego w XVIII wieku.

Forma francuskiego ogrodu została w dużej mierze ukształtowana o wiek wcześniej, w połowie XVII wieku. Miała następujące elementy, które stały się charakterystyczne dla formalnego francuskiego ogrodu:

• Plan geometryczny z wykorzystaniem najnowszych odkryć naukowych – perspektywy i optyki.
  Taras z widokiem na ogród, dzięki czemu goście mogą zobaczyć na raz cały ogród. Jak francuski architekt krajobrazowy Olivier de Serres napisał w 1600 roku: „Pożądane jest, aby ogrody można było zobaczyć z góry, albo ze ścian, albo z tarasów powyżej poziomu parterów.
• Wszystkie rośliny są ograniczone i ukierunkowane, aby wykazać się przewagą człowieka nad naturą. Drzewa są posadzone w prostych liniach, starannie przycięte, a ich wierzchołki są przycięte na ustalonej wysokości.
• Dwór jako rezydencja jest centralnym punktem ogrodu i jego najważniejszą ozdobą. Żadne drzewa nie rosną w pobliżu domu, dom jest otoczony małymi parterami i przyciętymi krzewami.
• Oś środkowa lub perspektywa, prostopadła do elewacji domu, jest po stronie przeciwnej do przedniego wejścia. Oś rozciąga się aż po horyzont (Wersal) lub do jakiejś rzeźby lub architektury ogrodowej (Vaux-le-Vicomte). Oś jest skierowana na południe (Vaux-le-Vicomte, Meudon) lub w kierunku wschód-zachód (Tuileries, Clagny, Trianon, Sceaux). Zasadnicza oś składa się z trawnika lub zbiornika wodnego otoczonego drzewami. Główna oś jest przecinana przez jedną lub więcej perspektyw prostopadłych i aleje ogrodowe.
• Najbardziej wyrafinowane partery (płaskie powierzchnie obsadzone roślinami), w kształcie kwadratu, owalu, kręgów lub zwojów, są umieszczane w regularnym i geometrycznym porządku, blisko domu, aby uzupełnić architekturę pałacu i aby były widoczne z góry z pokoi gościnnych domu.
• Partery w pobliżu rezydencji wypełniony jest „haftem” tworzącym wzory utworzone z niskim bukszpanem przypominające wzory dywanu i przypominające polichromie przez obsadzenie kwiatami lub ułożenie kolorowej cegły, żwiru lub piasku.
• Dalej z domu, wytworne hafty są zastępowane prostszymi parterami, wypełnionymi trawą, często znajdują się tam fontanny lub źródełka wody. Poza nimi, małe, starannie stworzone skupiska drzew, służą jako strefa pośrednia między formalnym ogrodem a drzewami parku.
• Zbiorniki wody (kanały, jeziorka) służą jako lustra, zajmując drugie tyle powierzchni co skupiska drzew.
• Ogród jest ożywiony zainstalowanymi rzeźbami, zazwyczaj o tematyce mitologicznej, które podkreślają lub ograniczają perspektywę, a także zaznaczają przecięcia osi ogrodu. Ożywieniu ogrodu służ też kaskady i fontanny, gdzie przemieszcza się woda.